Home » Nieuws & achtergrond » Het belang van een correcte vereffening van een nalatenschap

Het belang van een correcte vereffening van een nalatenschap

28 januari 2022

Enkele aandachtspunten en risico’s nader beschouwd

 

Een erfgenaam heeft het recht om te beslissen of deze een nalatenschap aanvaardt of niet. Wordt de nalatenschap aanvaard, dan is de keuze zuiver of onder het voorrecht van boedelbeschrijving. Bij aanvaarding van een nalatenschap doet men er in het algemeen verstandig aan om deze onder het voorrecht van boedelbeschrijving (beneficiair) te aanvaarden. Daarmee wordt in principe voorkomen dat de erfgenaam met zijn privé vermogen in moet staan voor de schulden van de overledene. Een zeer nuttige bescherming dus, maar daar staat wel iets tegenover.

"Een erfgenaam die vastloopt bij de vereffening van een nalatenschap kan de rechtbank verzoeken een professionele vereffenaar te benoemen. "

De wet schrijft voor dat als een of meer erfgenamen de nalatenschap beneficiair aanvaarden, deze vereffend dient te worden. De keuze van één enkele erfgenaam heeft dit al tot gevolg, met welke gevolgen de overige erfgenamen vervolgens, soms ongevraagd, mee te maken krijgen. Ter voorkoming van misverstanden wordt opgemerkt dat dit niet betekent dat de erfgenaam die zuiver heeft aanvaard daardoor (alsnog) de bescherming krijgt die beneficiaire aanvaarding met zich brengt. Op een eenmaal gedane keuze tot zuivere aanvaarding kan in beginsel niet meer terug worden gekomen.  En bij zuivere aanvaarding ben je nu eenmaal met het privé vermogen aansprakelijk voor de schulden van de nalatenschap als deze niet volledig daaruit kunnen worden betaald.

Maar welke verplichtingen brengt de vereffening mee voor de erfgenaam die beneficiair heeft aanvaard? En welk risico loopt deze erfgenaam om alsnog aansprakelijk te zijn met zijn privé vermogen ter betaling van de schulden van de nalatenschap? Met enkele voorbeelden zal een en ander worden verhelderd.

 

Ruimschootsverklaring 

Voordat zal worden stilgestaan bij de vereffening van nalatenschap, zijn enkele opmerkingen op zijn plaats over het ontstaan van de verplichting. Uit de wet volgt namelijk dat vereffening van een nalatenschap niet plaats hoeft te vinden, indien er bij testament een executeur is benoemd én deze in staat is om de zogenoemde ruimschootsverklaring af te leggen (art. 4:202 lid 1 onder a BW). Deze verklaring houdt in dat de executeur aan de erfgenamen kan verklaren dat de tot de nalatenschap behorende baten, eventueel naar verkoop ervan, tot ruimschoots voldoende baten leiden om de schulden van de nalatenschap te kunnen betalen. 

Indien de executeur constateert dat er niet ruimschoots voldoende baten zijn, dan kan hij deze verklaring niet afleggen en eindigt daarmee de executele (art. 4:149 lid 1 onder d BW). In het geval een executeur twijfelt of deze verklaring kan worden afgelegd, dan doet hij er wellicht goed aan dat niet te doen en daarmee de vereffening van de nalatenschap in handen te leggen van de vereffenaar(s).

Daarnaast volgt uit de wet dat in geval van de wettelijke verdeling van een nalatenschap (art. 4:13 BW), uitsluitend in geval van beneficiaire aanvaarding door de langstlevende echtgenoot – en dus niet bij beneficiaire aanvaarding door één of meer kinderen – de verplichting bestaat tot vereffening. 

 

Vereffenaars trekken gezamenlijk op, tenzij

De wet schrijft voor dat de vereffenaars gezamenlijk tot taak hebben om de nalatenschap te vereffenen (4:195 BW jo 4:198 BW). Zij hebben wettelijke vereffeningstaken. Het uitvoeren van deze taken wordt een stuk lastiger wanneer de vereffenaars het onderling niet met elkaar eens zijn. In het geval dat een van de erfgenamen een schuld had bij de overledene, over welke schuld discussie bestaat, ligt het gevaar van belangenverstrengeling op de loer. De schuldenaar zal misschien proberen te voorkomen dat de openstaande schuld wordt opgenomen in de boedelbeschrijving, maar de overige erfgenamen zullen dat in principe zeker willen.

Maar hoe te handelen indien de overledene een onderneming dreef of indien de overledene talrijke schulden had en het maar zeer de vraag is of deze voldaan kunnen worden uit de opbrengst van zijn bezittingen? Ga er maar aan staan. 

Toch ligt de oplossing binnen handbereik. Een erfgenaam die vastloopt bij de vereffening van een nalatenschap kan de rechtbank verzoeken een professionele vereffenaar te benoemen. Deze erfrechtspecialist in de persoon van een advocaat of notaris is na zijn benoeming in plaats van de erfgenamen gezamenlijk dé vereffenaar en heeft tot taak de nalatenschap te vereffenen. Het is dan aan deze vereffenaar om knopen door te hakken over bijvoorbeeld de schuld die de erfgenaam weigert te erkennen, maar ook overzicht te scheppen met betrekking tot de aanwezige schulden – en deze voor zover mogelijk te betalen uit de nalatenschap. Voor zover dat noodzakelijk mocht zijn dient de vereffenaar daarvoor de goederen van de nalatenschap te gelde te maken.

De hoofdregel is dan ook dat de vereffenaars gezamenlijk optrekken bij de vereffening van een nalatenschap, tenzij door de rechtbank anders is beslist.

 

Bescherming tegen schulden

Hiervoor bleek al dat de reden voor beneficiaire aanvaarding gelegen is in de bescherming van het privé vermogen tegen de schulden van de overledene. Die schulden moeten betaald worden uit hetgeen is nagelaten, zo nodig middels verkoop van bezittingen. Indien die schulden op de voorgeschreven wijze worden voldaan, is de vereffening ten einde en blijven de schuldeisers die niet (geheel) zijn voldaan met lege handen achter. De rechtbank kan dan verzocht worden de vereffening op te heffen ter bewijs van het einde van de vereffening. Uit deze beslissing volgt dat de vereffenaar(s) erin geslaagd zijn om de nalatenschap correct te vereffenen, waardoor de wettelijke bescherming ten opzichte van hen effect heeft gehad. 

Totdat de vereffening is opgeheven of anderszins is geëindigd is de bescherming van beneficiaire aanvaarding niet onvoorwaardelijk omdat er situaties denkbaar zijn waarin een erfgenaam toch met zijn privé vermogen aansprakelijk is voor de betaling van de schulden van de nalatenschap. 

Zo heeft het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden bij arrest van 19 oktober 2021 geoordeeld dat het opzettelijk onttrekken van goederen aan het verhaal van schuldeisers leidt tot de aansprakelijkheid van die erfgenaam met zijn privé vermogen. In die kwestie speelde dat de door een familielid betaalde kosten van de uitvaart niet werden vergoed door de erfgenamen omdat zij stelden dat de nalatenschap negatief was en er dus geen geld beschikbaar was ter (terug)betaling van deze kosten. Wat deze erfgenamen juridisch werd verweten is dat zij 1) niet ten spoedigste aan de kantonrechter hebben medegedeeld dat de nalatenschap negatief was (art. 4:199 lid 2 BW) en 2) een andere schuldeiser wél hebben voldaan. Het Hof concludeerde op grond van deze omstandigheden dat de vereffenaars opzettelijk goederen hebben onttrokken aan het verhaal van andere schuldeisers (art. 4:184 lid 2 onder c BW) en uit hun privévermogen de uitvaartkosten moeten terugbetalen.

Schuldeisers die niet (volledig) kunnen worden voldaan uit de nalatenschap kunnen brood zien in het aansprakelijk stellen van een vereffenaar wegens het niet juist vereffenen van een nalatenschap. Hoe minder deskundig de vereffenaar is en hoe complexer de nalatenschap, hoe groter het risico op het maken van een fout. Het verdient daarom aanbeveling tijdig advies in te winnen van een specialist over de vereffening van een nalatenschap. 

 

Ontslag van de vereffenaar

Ook een vereffenaar handelt niet altijd zoals dat zou moeten. Echter, in familierechtelijke verhoudingen is het vaak minder eenvoudig om een objectieve beoordeling te geven over het handelen/nalaten van een vereffenaar. Indien een schuldeiser of erfgenaam meent dat de vereffenaar het te bont heeft gemaakt, dan kan om zijn ontslag worden verzocht. Het ontslagverzoek zal moeten worden gebaseerd op zogenoemde gewichtige redenen in de zin van art. 4:206 lid 5 BW, welke redenen objectief moeten kunnen worden vastgesteld. 

Het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch heeft bij arrest van 21 januari 2021 de invulling van het wettelijke toetsingskader van een dergelijk ontslagverzoek duidelijk geformuleerd:

“Het hof is derhalve van oordeel dat van gewichtige redenen mede sprake kan zijn wanneer van één of meer van de erfgenamen, in principe als gevolg van een tekortschieten van de vereffenaar in het nakomen van zijn taak, niet kan worden gevergd dat de nalatenschap waarin zij deelgenoot zijn nog langer wordt beheerd door de aangestelde vereffenaar.”

Bij het vorenstaande heeft het Gerechtshof uitdrukkelijk opgemerkt aan deze maatstaf een nadere uitwerking te hebben gegeven met betrekking tot het ontslag van een executeur. Ook voor een executeur geldt dat deze wegens gewichtige redenen kan worden ontslagen. De invulling van deze ontslaggrond is derhalve op dezelfde gronden gebaseerd als die voor een vereffenaar.

Eveneens het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch heeft bij arrest van 16 april 2020 een ontslagverzoek gericht aan een executeur op grond van gewichtige redenen toegewezen met als reden dat deze diverse steken had laten vallen bij de afwikkeling van een nalatenschap. Ondanks dat het Hof wel wilde aannemen dat de executeur naar eer en geweten heeft gehandeld, heeft een combinatie van het steken laten vallen, verstoorde verhoudingen tussen erfgenamen en het feit dat het ging om een bijzonder gecompliceerde nalatenschap de executeur de spreekwoordelijke kop gekost. 

 

Dit artikel is geschreven door mr. E.J. Luursema, als erfrechtspecialist werkzaam bij Van Lelyveld Advocaten.

Heeft u vragen na het lezen?

Wij bellen u graag terug.

Erfrecht: een luisterend oor, een zakelijke aanpak

Elk overlijden gaat gepaard met emoties. Er komt regelmatig 'oud zeer' naar boven. Lukt het niet de nalatenschap af te wikkelen? Dan kan de notaris of een van de erfgenamen erfrechtadvocaat Erik Luursema inschakelen...

Erfrecht

De VEAN-advocaat laat niets na

Als een dierbare is overleden, komen er veel zaken op u af. En dat terwijl u in een rouwproces zit. Juist op dat moment moeten er praktische en juridische zaken worden geregeld. Denk aan het regelen van de uitvaart...

Artikel